Nowa wystawa w TRAFO. Nowe, całkiem stare szczecińskie Podzamcze

Podzamcze jest zarazem najstarszą i najmłodszą dzielnicą Szczecina. To tutaj we wczesnym średniowieczu narodziło się miasto, którego najnowsza historia rozpoczyna się po drugiej wojnie światowej, wraz z wizjami i planami jego odbudowy.

Ta faktyczna zainicjowana została jednak dopiero w latach 80. XX wieku, kiedy Zrzeszenie Rzemieślników i Zrzeszenie Kupców rozpoczęły działania mające na celu zagospodarowanie tego obszaru pod zakłady usługowe i punkty handlowe.

- Na gruzach historycznej zabudowy, w dawnym układzie miasta, powstały nowe kamienice, których wysokie ceramiczne dachy i tynkowane elewacje nawiązują do świetności tego obszaru w XVII i XVIII wieku – bez dosłownego kopiowania dawnych form - mówi Anna Konopka z TRAFO Trafostacji Sztuki. - Nowe Podzamcze miało stać się sercem Szczecina łączącym funkcje turystyczne, usługowe i rozrywkowe – pełne galerii, antykwariatów, pubów i restauracji, z uliczkami oświetlonymi stylowymi latarniami.

Retrowersja najczęściej utożsamiana jest z odbudową zniszczonego podczas działań wojennych Starego Miasta w Elblągu. Na tej wystawie staje się jednak punktem wyjścia do refleksji nad powojennymi losami szczecińskiego Podzamcza, niegdyś zwanego Dolnym Miastem. To autorska metoda konserwatorska opracowana w latach 80. XX wieku przez prof. Marię Lubocką-Hoffmann. Jej celem jest przywrócenie dawnego, utraconego wizerunku. Nie chodzi o wierną rekonstrukcję przeszłości, lecz o odtworzenie ducha i charakteru historycznego miejsca poprzez współczesne reinterpretacje. Nowa architektura stanowi próbę przełożenia na współczesny język historycznych form, ornamentów i detali. W efekcie na powojennych ruinach powstają budynki zakorzenione w tradycji i historii – wznoszone na dawnych fundamentach, zgodnie z pierwotnym układem urbanistycznym oraz w historycznej skali i sylwecie. Ich forma, osadzona w postmodernizmie, nie rekonstruuje przeszłości wprost, lecz interpretuje ją na nowo.

- Wystawa prezentuje podejście do odbudowy Podzamcza pokrewne elbląskiemu, a jednocześnie odmienne od niego - mówi Anna Konopka. - Proces ten nabiera szczególnego znaczenia w kontekście Ziem Odzyskanych, gdzie odtworzenie staromiejskich kompleksów było wyzwaniem zarówno architektonicznym, jak i społecznym – elementem kształtowania nowej tożsamości tych terenów.

Dzieje przywracania atmosfery i klimatu Podzamcza opowiadane są przez materiały historyczne: archiwalne projekty architektoniczne, filmy, artefakty i dokumentacje fotograficzne. Równolegle, w ramach ekspozycji, prezentowane są prace współczesnych artystów i twórców, którzy przyglądają się procesowi odbudowy tej części Szczecina i pokazują, w jaki sposób zmaterializowała się wizja zarazem najstarszej i najmłodszej jego dzielnicy.

Wystawa powstała we współpracy Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki, TRAFO w Szczecinie oraz Centrum Sztuki Galeria EL, przy udziale lokalnych ekspertów, architektów i badaczy. Jest kolejną prezentacją z cyklu Retrowersje, zapoczątkowanego przez NIAiU w 2023 roku.

„Retrowersje. Nowe, całkiem stare szczecińskie Podzamcze”.
Otwarcie: 30 października 2025 (czwartek) / 19:00
Wystawa: 31 października 2025 – 8 lutego 2026 

Osoby artystyczne: Maciej Cholewa, Centrum Centrum (Małgorzata Mazur i Łukasz Jastrubczak), Zuza Golińska i Trin Alt, Krzysztof Maniak, Małgorzata Markiewicz, Gizela Mickiewicz, Dominika Olszowy, Dominika Skutnik, Zuzanna Skurka, Wiktoria Walendzik  

Zespół kuratorski: Mateusz Włodarek, Stanisław Ruksza, Emilia Orzechowska  
Współpraca koncepcyjna: Zuzanna Mielczarek