Uwagi Unii Metropolii Polskich do projektu KPO z 28 kwietnia

28 kwietnia br. Rada Ministrów przedstawiła Stronie Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego „poprawiony” projekt Krajowego Planu Odbudowy. Miał on uwzględniać zgłoszone przez Stronę Samorządową uwagi do wersji projektu z 19 kwietnia br. Rząd ze swoich deklaracji wywiązał się tylko połowicznie.

- Zmiany wprowadzone ramach KPO oceniamy jako niewystarczające – mówi Tadeusz Truskolaski, Prezydent Białegostoku i Prezes Zarządu Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza. - Mimo wielu zapowiedzi, w wielu obszarach tematycznych największe miasta nadal są traktowane jako beneficjenci drugiej kategorii. Dotyczy to zarówno zielonej transformacji miast i ich obszarów funkcjonalnych, gdzie utrzymano preferencje dla miast średnich tracących funkcje, ale także wsparcia w zakresie inwestycji w źródła ciepła (chłodu) w systemach ciepłowniczych, czy tworzenia miejsc opieki nad dziećmi do lat 3. Nie zostały uwzględnione uwagi dot. uwzględnienia wsparcia infrastruktury tramwajowej (poza samym taborem) oraz obwodnic poza ciągami dróg krajowych – wyjaśnia.

Nierówny podział środków

Unia Metropolii Polskich zwraca przede wszystkim uwagę na nierówny podział środków dostępnych w ramach KPO pomiędzy sektor rządowy i samorządowy. Przejawia się to w tym, że o ile inwestycje rządowe będą finansowane głównie z części grantowej KPO (a więc zapewniającej bezzwrotne i 100% finansowanie inwestycji i projektów) o tyle potrzeby samorządu terytorialnego zostały uwzględnione głównie w części pożyczkowej.

Różnicy pomiędzy jedną, a drugą formą wsparcia chyba nikomu wyjaśniać nie trzeba.

Jak ten podział wygląda najlepiej obrazuje poniższa tabela:

	UDZIAŁ W KPO
	NOMINALNIE (w mln euro)	% W CAŁOŚCI	nominalnie	% w cz. Grantowej	nominalnie	% w cz. Pożyczkowej	udział części dotacyjnej w całości alokacji przewidzianej na sektor
SEKTOR PRYWATNY	11 231	31,20%	7682,3	32,20%	3548,8	29,30%	68,40%
SEKTOR RZĄDOWY	13 988	38,90%	11380,3	47,70%	2592,0	21,40%	81,36%
SEKTOR SAMORZĄDOWY	10 751	29,90%	4795,5	20,10%	5971,2	49,30%	44,60%
suma	35 970		23 858		12112

UMP zwraca także uwagę, że przyznane samorządom środki w części pożyczkowej zostały „przypisane” do inwestycji, które „ze swej natury” nie tylko nie generują zysku (z którego samorządy mogłyby pokrywać spłatę pożyczek), a są wręcz deficytowe. KPO przewiduje bowiem, że z udzielanych w ramach KPO pożyczek miasta miałyby m.in. dokonywać zakupu taboru tramwajowego, czy finansować zazielenianie przestrzeni.

- W części KPO dotyczącej pożyczek nie przedstawiono warunków oraz zasad, na podstawie których mają one być udzielane. Zabrakło informacji dotyczących wysokości oprocentowania pożyczki oraz zasad jej spłaty, w tym ew. możliwości umorzenia części zaciągniętego kapitału – wylicza Tomasz Fijołek, Dyrektor Biura UMP. I dodaje, że w stosunku do tej ostatniej kwestii w treści KPO znajdują się sprzeczne informacje. - W części dotyczącej. zielonej transformacji miast i ich obszarów funkcjonalnych jest informacja, że pożyczki będą mogły być częściowo umarzane po spełnieniu określonych warunków (szczegóły mają być uregulowane później). Z drugiej w strony w rozdziale dot. oceny wpływu interwencji KPO jest informacja, że zamiarem rządu jest, aby spłaty pożyczek dokonywali beneficjenci końcowi - wskazuje.

WAŻNE

Pożyczki będą stanowiły realne wsparcie dla samorządów tylko jeśli oprocentowanie będzie korzystniejsze od warunków panujących aktualnie na rynku. Ponadto mechanizm spłaty tej pożyczki musiałby podlegać wyłączeniu z limitu zadłużenia, o którym mowa w art. 243 ustawy o finansach publicznych. Brak możliwości wyłączenia pożyczki z długu będzie skutkować sytuacją w której wiele samorządów nie będzie mogło z niej skorzystać.

 

Drzewa i tramwaje na kredyt

W przedstawionym Stronie Samorządowej 28 kwietnia br. projekcie KPO można przeczytać, że miasta będą mogły sfinansować z części pożyczkowej m.in. zakup taboru tramwajowego. Z drugiej strony inwestycje w tabor szynowy krajowy będą finansowane z bezzwrotnych grantów.

Zaskakująca jest również wysokość wsparcia przyznanego miastom na inwestycje w tabor tramwajowy. Z treści projektu KPO wynika bowiem, że wsparcie ma wystarczyć na zakup 110 sztuk taboru. Biorąc pod uwagę potrzeby miast w tym zakresie taka pomoc ma jedynie wymiar symboliczny. Ponadto UMP zwraca uwagę, że w KPO nie przewidziano możliwości żadnego wsparcia na rozwój sieci ani zakup taboru dla metra, które jest najbardziej efektywnym środkiem miejskiego transportu publicznego.

Do części pożyczkowej rząd przeniósł także w całości obszar zielonej transformacji miast i ich obszarów funkcjonalnych. Z zapisów projektu KPO wynika m.in., że miasta będą mogły pożyczyć pieniądze na budowę m.in. ścieżek rowerowych, czy organizację parków miejskich. W tym zakresie rząd opacznie zrealizował zgłaszane przez miasta postulaty i uwagi zgłaszane przez UMP w procesie konsultacji.

- Projekt KPO przewiduje wprowadzenia do polskiego porządku prawnego obowiązku wprowadzenia stref czystego transportu dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców, ale kwestie dotyczące taboru tramwajowego i infrastruktury rowerowej, które są podstawowym narzędziem dla ich skutecznego wprowadzenia zostały zapisane tylko w części pożyczkowej planu. Brak tu więc logicznego powiązania między wprowadzanym obowiązkiem a udostępnieniem odpowiednich narzędzi do jego realizacji – komentuje Tadeusz Truskolaski.

Gdzie rząd nie dał rady…

Z części pożyczkowej KPO (komponent zielona energia i zmniejszenie energochłonności) ma być także realizowane wsparcie na inwestycje w zielone budownictwo wielorodzinne.

Projekt dokumentu przewiduje budowę 75 tys. mieszkań w niskoemisyjnych wielorodzinnych budynkach mieszkalnych z wykorzystanie instalacji OZE (w tym przede wszystkim panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne) oraz innych rozwiązań zwiększających efektywność energetyczna budynków.

Z treści KPO wynika też, że beneficjentami tego wsparcia mają być jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to, że odpowiedzialność za cały proces inwestycyjny, któremu nie był w stanie sprostać rząd realizując program Mieszkanie+, zostanie przeniesiona na miasta i gminy.

Wątpliwości Unii Metropolii Polskich budzą też przedstawione w KPO wyliczenia. Alokacja tej „inwestycji” ma wynieść 1200 mln euro. Oznacza to, że przy budowie 75 tys. mieszkań daje to wsparcie w wysokości około 16 tys. euro na mieszkanie. Jednocześnie zgodnie z opisem szacowania kosztów wsparcie ma wynosić 80% przeciętnego jednostkowego kosztu budowy 1 metra kwadratowego mieszkania o wielkości ok. 48 m2 (cena m2 ok. 4,6 tys. zł). Pozostałe środki będą pochodziły z zasobów własnych.

Przyjmując szacunkowo, że 4,6 tys. zł to 1 tys. euro (kurs euro według NBP na 29 kwietnia 2021 r. wynosi 4,5782 zł) wsparcie na lokal powinno wynosić 38,4 tys euro. Wsparcie w wysokości 1200 mln euro pozwoli zatem na dofinansowanie wg zaprezentowanego modelu ok. 31 tys. mieszkań (a nie 75 tys.).

 

Uwagi Unii Metropolii Polskich

dotyczące nowej wersji KPO, przesłanej 28 kwietnia 2021 roku

 

Zmiany w wprowadzone ramach KPO oceniamy jako niewystarczające – w wielu obszarach tematycznych największe miasta nadal są traktowane jako beneficjenci drugiej kategorii. Dotyczy to zarówno zielonej transformacji miast i ich obszarów funkcjonalnych, gdzie utrzymano preferencje dla miast średnich tracących funkcje, ale także wsparcia w zakresie inwestycji w źródła ciepła (chłodu) w systemach ciepłowniczych, czy tworzenia miejsc opieki nad dziećmi do lat 3. Nie zostały uwzględnione uwagi dot. uwzględnienia wsparcia infrastruktury tramwajowej (poza samym taborem) oraz obwodnic poza ciągami dróg krajowych

Miejski tabor szynowy (tramwaje) ma być wsparty jedynie w części pożyczkowej, podczas gdy transport szynowy krajowy będzie finansowany z części grantowej. Do tego kwota wsparcia przewidziana w tym zakresie ma symboliczne znaczenie biorąc pod uwagę skalę potrzeb w tym zakresie (wg szacunków autorów KPO ma wystarczyć na ok. 110 sztuk taboru).

Nadal nie przewidziano możliwości żadnego wsparcia na rozwój sieci ani zakup taboru dla metra, które jest najbardziej efektywnym środkiem miejskiego transportu publicznego.

Nakłady na komponent Zielona energia… rosną, jednak obszar zielonej transformacji miast i ich obszarów funkcjonalnych został w całości przeniesiony w całości do puli pożyczkowej. Trudno wyobrazić sobie organizację parków, czy budowę ścieżek rowerowych z pożyczek. W szczególności biorąc pod uwagę osłabienie sytuacji finansowej samorządów, do której przyczyniły się zarówno kryzys wywołany epidemią COVID-19, jak i działania rządu w ostatnich latach. Uwagi, które były zgłaszane na etapie konsultacji miały na celu dodanie dużych miast do katalogu beneficjentów części dotacyjnej a nie przeniesienie całego działania do części pożyczkowej.

Samorządy mają mieć 30% udział w środkach KPO, ale w ramach części dotacyjnej ten udział ma wynieść jedynie 20% (za to w pożyczkowej prawie 50%). Udział części dotacyjnej w środkach przewidzianych dla samorządów to jedynie 44,6% – jest to nie tylko zdecydowanie mniej niż w przypadku sektora rządowego (81,4%), ale także sektora prywatnego (68,4%)!

 

	UDZIAŁ W KPO
	NOMINALNIE (w mln euro)	% W CAŁOŚCI	nominalnie	% w cz. Grantowej	nominalnie	% w cz. Pożyczkowej	udział części dotacyjnej w całości alokacji przewidzianej na sektor
SEKTOR PRYWATNY	11 231	31,20%	7682,3	32,20%	3548,8	29,30%	68,40%
SEKTOR RZĄDOWY	13 988	38,90%	11380,3	47,70%	2592,0	21,40%	81,36%
SEKTOR SAMORZĄDOWY	10 751	29,90%	4795,5	20,10%	5971,2	49,30%	44,60%
suma	35 970		23 858		12112

 

 

Do części dotacyjnej KPO (23,9 mld euro dodano rozdysponowanie części puli pożyczkowej (w zależności od miejsca w dokumencie mowa jest o kwocie od 10,66 do 12,1 mld euro co świadczy o niedopracowaniu dokumentu). Ciągle nie przedstawiono sposobu rozdysponowania ponad 20 mld euro z puli pożyczkowej. Ponadto część pożyczkowa została rozdysponowana nie tylko na typy inwestycji, które mają szanse na wygenerowanie przychodów (np. morskie farmy wiatrowe), ale także na typy inwestycji, które są ze swej natury deficytowe, takie jak zakup tramwajów czy inwestycje związane z zazielenianiem miast.

W części KPO dotyczącej pożyczek nie przedstawiono warunków oraz zasad, na podstawie których mają one być udzielane. Zabrakło informacji dotyczących wysokości oprocentowania pożyczki oraz zasad jej spłaty, w tym ew. możliwości umorzenia części zaciągniętego kapitału. W stosunku do tej ostatniej kwestii w treści KPO znajdują się sprzeczne informacje. W części dot. zielonej transformacji miast i ich obszarów funkcjonalnych jest informacja, że pożyczki będą mogły być częściowo umarzane po spełnieniu określonych warunków (szczegóły mają być uregulowane później). Z drugiej w strony w rozdziale dot. oceny wpływu interwencji KPO jest informacja, że zamiarem rządu jest, aby spłaty pożyczek dokonywali beneficjenci końcowi.

Pożyczki będą stanowiły realne wsparcie dla samorządów tylko jeśli oprocentowanie będzie korzystniejsze od warunków panujących aktualnie na rynku. Ponadto mechanizm spłaty tej pożyczki musiałby podlegać wyłączeniu z limitu zadłużenia, o którym mowa w art. 243 ustawy o finansach publicznych. Brak możliwości wyłączenia pożyczki z długu będzie skutkować sytuacją w której wiele samorządów nie będzie mogło z niej skorzystać.

Projekt KPO przewiduje wprowadzenia do polskiego porządku prawnego obowiązku wprowadzenia stref czystego transportu dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców, ale kwestie dotyczące taboru tramwajowego i infrastruktury rowerowej, które są podstawowym narzędziem dla ich skutecznego wprowadzenia zostały zapisane tylko w części pożyczkowej planu. Brak tu więc logicznego powiązania między wprowadzanym obowiązkiem a udostępnieniem odpowiednich narzędzi do jego realizacji.

W ramach komponentu zielona energia i zmniejszenie energochłonności przewidziano wsparcie na inwestycje w zielone budownictwo wielorodzinne, która ma wesprzeć budowę 75 tys. mieszkań. Realizowane będą inwestycje polegające na budowie niskoemisyjnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych z wykorzystanie instalacji OZE (w tym przede wszystkim panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne) oraz innych rozwiązań zwiększających efektywność energetyczna budynków. Wsparcie ma pochodzić z części pożyczkowej. Jego beneficjentem mają być jednostki samorządu terytorialnego, a co za tym idzie zostanie na nie przeniesiona cała odpowiedzialność za proces inwestycyjny, któremu nie sprostał Rząd w ramach programu Mieszkanie+.

Dodatkowo wątpliwości budzą przedstawione wyliczenia. Alokacja tej „inwestycji” ma wynieść 1200 mln EUR. Przy 75 tys. mieszkań daje to w przeliczeniu wsparcie w wysokości 16 tys. EUR na mieszkanie. Natomiast zgodnie z opisem szacowania kosztów wsparcie ma wynosić 80% przeciętnego jednostkowego kosztu budowy 1 metra kwadratowego mieszkania o wielkości ok. 48 m2 (cena m2 ok. 4,6 tys. zł). Pozostałe środki będą pochodziły z zasobów własnych. Przyjmując szacunkowo, że 4,6 tys. zł to 1 tys. EUR wsparcie na lokal powinno wynosić 38,4 tys EUR – wsparcie w wysokości 1200 mln euro pozwoli zatem na dofinansowanie wg zaprezentowanego modelu ok. 31 tys. mieszkań (a nie 75 tys.).

Program „Czyste Powietrze”, którego wsparcie finansowe przewiduje projekt KPO nadal jest adresowany wyłącznie do właścicieli domów jednorodzinnych. Konieczne jest rozszerzenie katalogu beneficjentów i umożliwienie gminom finansowania kompleksowej wymiany źródeł ogrzewania w budynkach komunalnych, a także umożliwienie finansowania wymiany ogrzewania w pojedynczych mieszkaniach w budynkach wielorodzinnych (zarówno prywatnych jak i komunalnych).

Projekt KPO został uzupełniony o ocenę wpływu interwencji planu. Jednak oprócz samej nazwy ta część to bardziej wnioski z analizy (całość ma 3 strony) niż pełna analiza wpływu planowanych interwencji na wzmocnienie odporności gospodarczej, społecznej i instytucjonalnej, która w dalszym ciągu jest nieznana.

Ocena wpływu reform i inwestycji przewidzianych w Krajowym Programie Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) dokonana została za pomocą strukturalnego modelu ekonometrycznego Ministerstwa Finansów (eMPF) służącego również do prognozowania scenariusza makroekonomicznego na potrzeby Programu konwergencji oraz ustawy budżetowej – z analizy wynika, że model ten nie bierze w żaden sposób sposobu wydatkowania środków, a jedynie ich wolumen. Wniosek o pozytywnym wpływie KPO na gospodarkę, społeczeństwo i instytucje opiera się zatem na tym, że w wyniku realizacji KPO do Polski napłyną dodatkowe środki finansowe – bez wzięcia pod uwagę na ile efektywnie zostaną spożytkowane.

 

Warszawa, dnia 30 kwietnia 2021 r.

 

 

 

Prezes Zarządu Unii Metropolii Polskich  Tadeusz Truskolaski Prezydent Miasta Białegostoku